Διευθυντής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης και συγγραφέας (, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Δημήτρης Τριανταφύλλου* μιλάει στο «Εθνος» για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε συνάρτηση με τις τελευταίες εξελίξεις σε Προσφυγικό, Αιγαίο, Κουρδικό και Συρία.
Ενδιαφέρουσες αιχμές: η απελευθέρωση της βίζας ως «εισιτήριο» στα χέρια του Ερντογάν για τη μετάβαση σε ένα προεδρικό σύστημα, η τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο ως δείγμα της επιστροφής του τουρκικού στρατού στα πράγματα, αλλά και ο σημαντικός ρόλος της Ελλάδας ανάμεσα σε Τουρκία και ΕΕ – ΝΑΤΟ.
Η συμφωνία για το Προσφυγικό έχει συμβάλει ώστε να επαναπροσδιοριστούν οι σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας;
Για την Τουρκία και τον Ερντογάν, η σημασία αυτής της συμφωνίας συνδέεται με την αξίωση να έχουν απελευθερωθεί έως τα τέλη Ιουνίου οι θεωρήσεις εισόδου για τους Τούρκους πολίτες που θέλουν να ταξιδέψουν στην ΕΕ.
Από τη στιγμή που θα επιτευχθεί αυτός ο στόχος, ο Ερντογάν μάλλον θα εκμεταλλευτεί την ευκαιρία κηρύσσοντας επισήμως την έναρξη της εκστρατείας για ένα δημοψήφισμα με στόχο τη μετατροπή του τουρκικού συστήματος σε προεδρικό, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι ο ίδιος άνοιξε τις πύλες της ΕΕ για τους Τούρκους.
Πώς εξηγείτε το τελευταίο μπαράζ τουρκικών προκλήσεων στο Αιγαίο;
Πίσω από το συνεχιζόμενο μπαράζ της τουρκικής προκλητικότητας θα μπορούσε να κρύβεται μια κάποια αναγέννηση του στρατού στη σημερινή Τουρκία, καθώς οι ένοπλες δυνάμεις είναι πλέον σύμμαχος της κυβέρνησης ενάντια στους Κούρδους αυτονομιστές.
Ως εκ τούτου, ο στρατός θα μπορούσε ίσως να επιχειρήσει να δοκιμάσει τα όρια της νεοαποκτηθείσας-αποκατασταθείσας θέσης του, ενισχύοντας τον θεσμικό χώρο και το ανάστημά του. Μένει να φανεί πώς θα εξελιχθεί η εν λόγω τάση, εάν δηλαδή οι προκλήσεις θα ενταθούν ή όχι. Οι εν λόγω προκλήσεις, ωστόσο, έχουν να κάνουν περισσότερο με την εσωτερική δυναμική και τα παιχνίδια εξουσίας εντός της Τουρκίας, παρά με τις σχέσεις με την Ελλάδα.
Ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, μήπως εισερχόμαστε σε μια περίοδο νέας κλιμάκωσης των εντάσεων;
Δεν είμαι σίγουρος ότι ισχύει κάτι τέτοιο. Οι σχέσεις των δύο χωρών δεν έχουν βελτιωθεί, αλλά ούτε και επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη βέβαια, δεν έχει κανένα νόημα για την Αγκυρα να κλιμακώνει την ένταση δεδομένης της κατάστασης που επικρατεί στα σύνορά της με τη Συρία και με το Ιράκ, δεδομένου του πολέμου με το PKK στο εσωτερικό, των επιδεινούμενων σχέσεων με τη Ρωσία κ.ά.
Η Άγκυρα έχει ανάγκη να ενδυναμώσει τους δεσμούς της με το ΝΑΤΟ και με την ΕΕ, και σε αυτό το σημείο η Ελλάδα παίζει ρόλο, ακόμη και μια Ελλάδα αποδυναμωμένη όπως είναι σήμερα. Η Άγκυρα δεν θέλει επίσης να φανεί ως εκείνη που θα χαλάσει μια πιθανή συμφωνία στο Κυπριακό.
Ο Μπαράκ Ομπάμα εμφανίστηκε πρόσφατα να σνομπάρει τον Ερντογάν στην Ουάσιγκτον. Είναι ο Τούρκος πρόεδρος πράγματι απομονωμένος διεθνώς;
Ο Ερντογάν είναι απομονωμένος, αλλά ταυτόχρονα είναι και απαραίτητος δεδομένης της γεωγραφίας της περιοχής και του ρόλου της Τουρκίας σε αυτήν. Οσο δεν εμφανίζεται κανένας άλλος ικανός να αποδυναμώσει την πρόσδεσή του στην εξουσία, ο Τούρκος πρόεδρος θα συνεχίσει να είναι ο κύριος συνομιλητής της Ουάσιγκτον.
Προς ποια κατεύθυνση βλέπετε να κινείται η τουρκική εξωτερική πολιτική, μετά την κατάρρευση της στρατηγικής των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες;
Η Τουρκία βρίσκεται σε αναζήτηση εξωτερικής πολιτικής αφότου η προσέγγιση των μηδενικών προβλημάτων ξεπεράστηκε από την Αραβική Ανοιξη και όσα ακολούθησαν, πράγμα που έπληξε και τη ρητορική υπέρ ενός νέου τουρκικού εξαιρετισμού (exceptionalism) από την κυρίαρχη ελίτ.
Δείτεκαι αυτά
Η Τουρκία θα πρέπει να επανασυνδεθεί με τους δυτικούς συμμάχους της στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ. Παράλληλα, θα προσπαθήσει να ανακτήσει τη θέση της ως απαραίτητης περιφερειακής δύναμης.
Βλέπετε την Τουρκία να γίνεται όντως κράτος-μέλος της ΕΕ κάποια στιγμή;
Οχι, δεν βλέπω την Τουρκία να γίνεται κράτος-μέλος της ΕΕ στο κοντινό μέλλον, αλλά ούτε και μακροπρόθεσμα, καθώς η δέσμευσή της στις αξίες της Ενωσης είναι αμφίβολη, είτε υπό την παρούσα κυβέρνηση είτε υπό μια άλλη μελλοντική κυβέρνηση που θα περιλαμβάνει και την παρουσία κοσμικών στοιχείων.
ΑΝΕΒΑΣΕ ΤΟΝ ΠΗΧΗ
Οι αδυναμίες της παντοδυναμίας Ερντογάν
Υπάρχει πραγματικά κάτι ή κάποιος που να απειλεί την εξουσία του Ερντογάν σήμερα; Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τον Τούρκο πρόεδρο;
Με μια πρώτη ματιά, ο Ερντογάν δείχνει να είναι παντοδύναμος, αλλά αυτό ενδεχομένως να μη διαρκέσει, καθώς ο ίδιος έχει ανεβάσει τον πήχη πολύ ψηλά στοχεύοντας σε ένα προεδρικό σύστημα, είτε μέσω δημοψηφίσματος είτε μέσω κάποιας αναθεώρησης-τροποποίησης του Συντάγματος. Εάν αποτύχει στον συγκεκριμένο στόχο, το φαινόμενο «της αδυναμίας της παντοδυναμίας» (impotence of omnipotence) θα αρχίσει να κάνει την εμφάνισή του.
H επανεκλογή
Σε μια τέτοια περίπτωση, η επανεκλογή του Ερντογάν το 2019 ενδεχομένως να μην είναι δεδομένη.
Η μεγαλύτερη πρόκληση για τον Ερντογάν, πέρα από τα μαθηματικά των προεδρικών αλλαγών, έρχεται από τους κεμαλιστές και τις κοσμικές ελίτ, που ίσως να έχουν βρει έναν σύμμαχο στο πρόσωπο των ενδυναμωμένων ενόπλων δυνάμεων, τις οποίες ο Ερντογάν έχει ανάγκη για να πολεμήσει τους Κούρδους.
Η πρόσφατη δήλωση του προέδρου της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, ότι όλες οι αναφορές στην κοσμικότητα θα έπρεπε να απαλειφθούν από το νέο Σύνταγμα, επαναβεβαίωσε την υποψία που έχουν οι περισσότεροι υπέρμαχοι της κοσμικότητας στην Τουρκία ότι το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) θέλει να μετατρέψει το σύστημα αξιών της Τουρκίας σε ένα σύστημα στο οποίο η θρησκεία θα παίζει κυρίαρχο ρόλο.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΦΙΔΑΣ εφημερίδα Εθνος”
* Διευθυντής του Κέντρου Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης
