Η Σφαγή της Φώκαιας ήταν ουσιαστικά η πρώτη πράξη της γενοκτονίας των Ελλήνων στη Μικρασία. Το ημερολόγιο έγραφε μια μέρα σαν σήμερα 12 Ιουνίου του 1914, τότε ημέρα Παρασκευή.
Είναι 10 το πρωί και ο γάλλος αρχαιολόγος και μηχανικός Φελίξ Σαρτιό συμπληρώνει το ημερολόγιο ανασκαφής· ένα χρόνο τώρα, έκανε έρευνες στην Παλαιά Φώκαια της Μικράς Ασίας αναζητώντας την αρχαία μητρόπολη της Μασσαλίας, αποικία των Φωκαέων Μικρασιατών.
Δείτεκαι αυτά
Ο Σαρτιό κάθεται πλάι στο παράθυρό του χωρίς να γνωρίζει ότι σε λίγο θα γίνει μάρτυρας σφαγής των Ελλήνων, της πρώτης που οργανώθηκε και εκτελέστηκε από τους Νεότουρκους!
«Ουρλιαχτά ακούγονται, αλαλιασμένοι άνθρωποι φεύγουν τρέχοντας με τα ρούχα σκισμένα και το πρόσωπο ματωμένο, ενώ οι πληγωμένοι σέρνονται στο κατώφλι. Όσοι επιτιθέμενοι είχαν μπει με τη βία στα σπίτια βγαίνουν με τις αγκαλιές φορτωμένες μπόγους που τους στοιβάζουν βιαστικά σε μεγάλα κοφίνια πάνω στα ζώα τους. […] 
Το πλήθος ορμάει προς τις προκυμαίες αναζητώντας με το βλέμμα πλεούμενα για να φύγει. Όλα σχεδόν τα πλεούμενα έχουν εξαφανιστεί από την προηγούμενη. Φωνές φρίκης απαντούν στους πυροβολισμούς. Εγκαταλείπω την ιδέα να περιγράψω όλες τις σκηνές που διαδραματίζονται μπροστά μας», θα γράψει αργότερα ο γάλλος αρχαιολόγος.
Για χρόνια η σφαγή της Φώκαιας θα μείνει στα ψιλά γράμματα της Ιστορίας, με τους τίτλους από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο να την επισκιάζουν. Παρά τη μαρτυρία του Φελίξ Σαρτιό, παρά τις φωτογραφίες που τράβηξε («διάσημη» η βασική του θέματος μας με τους Τσέτες φορτωμένους λάφυρα), παρά τις αναφορές που έστειλε στην Ευρώπη, το «έρχονται» που φώναζαν οι Έλληνες εκείνη τη μοιραία μέρα έμεινα μια υποσημείωση!
Η Σφαγή της Φώκαιας διαπράχθηκε από οργανωμένες τουρκικές ομάδες κατά της πόλης της Φώκαιας, στα ανατολικά παράλια του Αιγαίου, πόλη που κατοικούνταν από ακμαίο ελληνικό στοιχείο και ήταν μία από τις πιο βίαιες επιθέσεις που διαπράχθηκαν το καλοκαίρι του 1914.
Μαζί με τους συνεργάτες του, ο Σαρτιό κατάφερε να φυγαδεύσει χιλιάδες Φωκαείς που κινδύνευαν να λιντσαριστούν. Οι Γάλλοι προσπάθησαν να προστατεύσουν τα γυναικόπαιδα ντύνοντάς στα χρώματα της γαλλικής σημαίας.
«Όλη τη μέρα του Σαββάτου 13 Ιουνίου μέχρι τις 7 περίπου το βράδυ εκτυλίσσονται ταυτόχρονα οι σκηνές των δύο μεγάλων πράξεων του δράματος: η οικτρή έξοδος και η αναίσχυντη λεηλασία», γράφει ο Φελίξ Σαρτιό.
Από τους περίπου 7.000 Έλληνες τις Φώκαιας έφυγαν περίπου 3.000 για τη Θεσσαλονίκη και άλλοι 2.000 για τον Πειραιά. Ο ίδιος ο αρχαιολόγος τηλεγράφησε στη Σμύρνη ζητώντας και άλλα πλοία. Κατά τον Σαρτιό, μέχρι και τον Ιούλιο του 1914 οπότε και έφυγε από την Ανατολή, ο αριθμός των εκδιωγμένων ανερχόταν περίπου σε 125.000 ανθρώπους!
