Ένα ατομικό προσκυνηματικό ταξίδι με σκοπό την γνώση της Ιστορίας μας πραγματοποίησε από 5 έως 10 Σεπ. 2021 ο γράφων, μέλος του ΕΟΣ Αχαρνών και του Συλλόγου Πεζοπορίας Ορειβασίας Τρικάλων (ΣΠΟΡΤ), ταπεινός προσκυνητής των μνημείων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στην δυτική Τουρκία.
Το ταξίδι είχε ως σκοπό την επίσκεψη σε κάποιους αρχαιολογικούς χώρους που άφησε τα ανεξίτηλα ίχνη του ο αρχαίος πολιτισμός μας, την Σμύρνη και την Χερσόνησο της Ερυθραίας, όπου πριν το 1922 ο Ελληνισμός μεσουρανούσε.
Την 5 Σεπ. προσγειώθηκα στην Σμύρνη και με μισθωμένο αυτοκίνητο έφθασα αργά στο ξενοδοχείο. Την 6 Σεπ. ξεκίνησα προς Νότον και έφθασα κατ’αρχάς στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Κλάρου, αρκετά καλά διατηρημένο. Ο χώρος ευρίσκεται κοντά στο χωριό Αχμέτμπεϊλι, περίπου 60 χλμ. νοτίως της Σμύρνης. Αχαιοί Μυκηναίοι μετά την επιτυχή γι’αυτούς έκβαση του Τρωϊκού Πολέμου, πράγμα που επέτρεψε στους Έλληνες να αποικίσουν τα παράλια της Μικράς Ασίας κατά τον Α’ Ελληνικό Αποικισμό (1300-800 π.Χ.) έκτισαν τον 13ο π.Χ. αιώνα την Κλάρο. Ακολούθησαν Κρητικοί και Θηβαίοι κατά το 8ο αιώνα, οι οποίοι έκτισαν και τις πόλεις Κολοφώνα και Νότιον, ακολουθώντας χρησμό του Μαντείου των Δελφών. Το αρχικό μαντείο των Μυκηναίων μετεβλήθη σε ιερό του Απόλλωνος, θεού του Ήλιου, της Τέχνης και της Μαντικής κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα (Ελληνιστική Εποχή), πάντα ως μαντείο, όπου λατρευόταν ο Απόλλων, η αδελφή του Άρτεμις και η μητέρα τους Λητώ.
Έλληνες βασιλείς της Μικράς Ασίας της Ελληνιστικής Εποχής (335-133 π.Χ.) και Ρωμαίοι Αυτοκράτορες έκτισαν και άλλους ναούς, καθιστώντας την Κλάρο ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά κέντρα της Ανατολής. Οι ναοί εγκαταλείφθηκαν τον 4ο αιώνα μ.Χ. με την επικράτηση του Χριστιανισμού, όπως και πολλά άλλα παρόμοια κέντρα στην Ανατολή και Ελλάδα. Τα απομεινάρια όμως είναι ζωντανά και ακτινοβολούν ακόμα.
Ακολούθως, επίσκεψη στην αρχαία Έφεσο, την Πομπηία της Ανατολής, το πλέον καλοδιατηρημένο αρχαίο συγκρότημα της Τουρκίας, το οποίο είχα ξαναεπισκεφθεί το 2012 ερχόμενος από την Σάμο. Η Έφεσος κτίστηκε τον 11ο π.Χ. αιώνα από Ίωνες. Ο βασιλιάς Λυσίμαχος της Μ. Ασίας επανοικοδομεί την Έφεσο το 294 π.Χ., η οποία γίνεται διοικητικό και εμπορικό κέντρο με μεγάλο λιμένα (εκείνη την εποχή η θάλασσα δεν είχε προσχωθεί ακόμη από τον ποταμό Καϊστρο). Το θέατρό της χωρούσε 25.000 ανθρώπους και ήταν το μεγαλύτερο της Ανατολής. Εκεί ήταν και ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητος, ο ναός της Αρτέμιδος, ο οποίος πυρπολήθηκε το 365π. Χ. από τον Ηρόστρατο, προκειμένου να αφήσει στην αιώνιο μνήμη το όνομά του (αυτό το κατάφερε). Το 133 π.Χ. ο βασιλιάς Άτταλος παραδίδει με διαθήκη το ελληνιστικό βασίλειο της Μικράς Ασίας στην ρωμαϊκή Σύγκλητο (τα ελληνιστικά κράτη της Ανατολής (Μικρά Ασία, Συρία και Αίγυπτος), μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ακολουθώντας την αιώνια κατάρα της ελληνικής φυλής, την φιλαρχία και την διχόνοια, εξαντλημένα από τους συνεχείς πολέμους μεταξύ τους και αντιμέτωποι με την αυξανόμενη δύναμη της Περσίας των Σασανιδών, οι οποίοι ήθελαν εκδίκηση για την καταστροφή των Αχαιμενιδών και κοιτούσαν πάλι δυτικά, μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο, προτίμησαν να παραδοθούν στην Ρώμη, την μόνη ισχυρή δυτική δύναμη της εποχής, προκειμένου να μην ξαναγίνει η Μέση Ανατολή περσική επαρχία. Ήταν η πρώτη φορά που οι Έλληνες στην Ιστορία τους ζήτησαν την βοήθεια της Δύσης. Ακολούθησαν και άλλες). Οι Ρωμαίοι κήρυξαν την Έφεσο civitas libera, αυτοδιοικούμενη και απαλλαγμένη από φόρους. Πλην όμως, η αυξανόμενη οικονομική δύναμη των Ιταλιωτών στο εμπόριο ανησύχησε και δυσαρέστησε τους Εφεσίους, οι οποίοι κάλεσαν εναντίον της Ρώμης τον βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη το 88 π. Χ. (εκείνη την εποχή οι Πόντιοι ήταν ισχυρό μικρασιατικό έθνος και η ποντιακή ανώτερη τάξη μιλούσε και έγραφε ελληνικά, όπως ο γράφων βεβαιώνει διαβάζοντας επιγραφές της εποχής σε ένα ταξίδι του στον Πόντο). Ο Μιθριδάτης έσφαξε σε μια νύχτα 80.000 Ιταλιώτες. Μετά το χτύπημα αυτό οι Ρωμαίοι δεν κατάφεραν να επιβάλουν την λατινική γλώσσα στην Ανατολή, ούτε ο πληθυσμός τους επανέκαμψε, πράγμα που επέτρεψε στην ελληνική να παραμείνει η κυρίαρχη επίσημη γλώσσα της διοίκησης, της τέχνης και του πολιτισμού. Ο στρατηγός Σύλλας απέκρουσε τους Πόντιους και τιμώρησε την Έφεσο αφαιρώντας τα προνόμια, πλην όμως το παιγνίδι στον τομέα του πολιτισμού είχε οριστικά κριθεί προς όφελος του Ελληνισμού. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, υποκλινόμενοι στο μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού, προσέλαβαν την τέχνη και την γραφή των ηττημένων Ελλήνων και στόλισαν την Έφεσο και όλη την Ανατολή με μνημεία και έργα τέχνης ελληνικής τεχνοτροπίας που ακόμη θεωρούνται αξεπέραστα. Δίπλα στα τέσσερα αιώνια σύμβολα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, την Αγορά, το Θέατρο, το Γυμνάσιο και το Στάδιο, οι Ρωμαίοι έκτισαν Ωδείο, Βιβλιοθήκη (ρωμαϊκά λεφτά, ελληνική τέχνη), καθιστώντας την πόλη φάρο πολιτισμού. Ο επισκέπτης διασχίζει τον χώρο σε 2 χιλιόμετρα, όπου παρουσιάζονται όλοι οι ελληνικοί ρυθμοί, ιωνικός, δωρικός και κορινθιακός. Συχνά οι ελληνικές κολώνες συμπλέκονται με ρωμαϊκές αψίδες (η αψίδα ήταν όντως ρωμαϊκή εφεύρεση, οι Έλληνες προτιμούσαν το τρίγωνο στις μετόπες των ναών) και οι επιγραφές είναι όλες ελληνικές. Όπου υπήρξαν ελάχιστες λατινικές οι αρχιτέκτονες έσπευδαν να χαράξουν κάτω και την ελληνική μετάφραση. Από το 270 μ.Χ. σεισμοί και επιδρομές βαρβάρων Γερμανών Γότθων οδήγησαν την Έφεσο σε παρακμή. Παρόλα αυτά η Κωνσταντινούπολη διατήρησε την Έφεσο ως πρωτεύουσα του Θέματος (επαρχίας) των Θρακησίων και έδρα επισκόπου. Το 1304 περνά στην εξουσία της νέας ισχυράς φυλής της Μικράς Ασίας, των Σελτζούκων Τούρκων και τον επόμενο αιώνα των Οθωμανών. Η Έφεσος διατηρείται καλώς από το τουρκικό κράτος και προσελκύει ετησίως χιλιάδες επισκέπτες από όλον τον πλανήτη.
Ακολούθως επισκέφθηκα την ωραία πόλη Σελτζούκ, όπου υπάρχει ενδιαφέρον αρχαιολογικό μουσείο στο οποίο φυλάσσονται και δύο αγάλματα διαφορετικού μεγέθους της θεάς Αρτέμιδος με ασιατικά χαρακτηριστικά και διάκοσμο, ίσως διότι η Άρτεμις ταυτίστηκε με την πανάρχαια θεά Κυβέλη της Ανατολίας, την θεά της γονιμότητος και Μητέρα-Γη. Δέκα χιλιόμετρα ανατολικά του Σελτζούκ υπάρχει το ημιορεινό χωριό Σιλιντζέ, το οποίο, όπως και το Σελτζούκ πριν το 1922 ήταν ακραιφνώς ελληνικό και διατηρεί ακόμη την παλαιά αρχιτεκτονική του, αληθινό δείγμα αρχοντιάς των Ιώνων. Η Ιστορία όμως ποτέ δεν πεθαίνει. Δύο εστιατόρια του Σιλιντζέ ονομάζονται ακόμη Manoli και Yorgo. Μιλώντας για Ίωνες, οι συνομιλητές μου Τούρκοι Σμυρνιοί με διαβεβαίωσαν οτι η αγάπη τους προς τους χριστιανούς συμπατριώτες τους που έφυγαν το 1922 δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει και οτι ακόμη λυπούνται γι’αυτή. Ακόμη περισσότερο παραδέχθηκαν την παρατήρησή μου οτι στις φλέβες τους ρέει πολύ αίμα ελληνικό και οτι με τους Ίωνες των απέναντι νησιών έχουν κοινή καταγωγή, όπως με διαβεβαίωσαν πριν χρόνια και κάτοικοι των βορείων νησιών του Αιγαίου (ο γράφων εδώ υπενθυμίζει οτι από τα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι το 1922, δηλαδή για πάνω από 4.000 χρόνια το Αιγαίο ήταν ΠΕΡΑΣΜΑ και όχι σύνορο). Τρανή απόδειξη, όταν σεισμοί χτυπούν τις δύο πλευρές του Αιγαίου το αίμα ξυπνάει, το αίμα φωνάζει και η φωνή του είναι τόσο ισχυρή που οι δύο λαοί βοηθούν ο ένας τον άλλον εντελώς παρορμητικά, αυτόματα, χωρίς εντολή ή παρότρυνση από κανέναν, ούτε ζητούν την άδεια οποιουδήποτε εθνικιστή βλάκα. Ποιός λοιπόν είναι ο πραγματικός Γιουνάν, έστω και αν μιλάει τουρκικά; (σ.σ. ο γράφων δεν πιστεύει στην προπαγάνδα των βίαιων εξισλαμισμών. Οι εξισλαμισμοί ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία εκούσιοι. Ενας άνθρωπος μπορεί να υποταχθεί σε έναν νέο κυρίαρχο, αλλά μέχρις εκεί. Δεν αλλάζει την πίστη του. Προτιμά να πεθάνει).
Δείτεκαι αυτά
Πίσω στο ταξίδι μας, η 7η Σεπ. ήταν αφιερωμένη στην ωραία Χερσόνησο της Ερυθραίας που εκτείνεται δυτικά της Σμύρνης και ευρίσκεται απέναντι από την Χίο. Συγκίνηση καταλαμβάνει τον κάθε Έλληνα που ταξιδεύει εκεί γνωρίζοντας οτι τα μέρη αυτά για αιώνες κατοικούντο μόνον από Έλληνες, τα Αλάτσατα, το Καραμπουρούν, τα Ουρλά (Βουρλά), κτισμένα στα ερείπια των αρχαίων Κλαζομενών. Το Τσεσμέ, είναι κτισμένο στα ερείπια της αρχαίας Κρήνης, αποτελεί μαζί με το Κουσάντασι και την Μαρμαρίδα την τριλογία των πλέον αξιόλογων τουριστικών θερέτρων της Τουρκίας, πολύ ωραία πόλη με παραδοσιακή αρχιτεκτονική και κάστρο με μουσείο. Τιμώνται ιδιαιτέρως ο Τζαχά μπέης, ο πρώτος Σελτζούκος εμίρης που κατασκεύασε τον πρώτο τουρκικό στόλο το 1090 και έμαθε τον λαό της στέπας πως να πλέει, πριν τον εξοντώσει με βυζαντινές μηχανορραφίες ο Αυτοκράτωρ Αλέξιος Κομνηνός, ένας από τους σπουδαιότερους ηγέτες της δικής μας Ιστορίας και ο Ουμούρ μπέης που το 1348 κατέλαβε οριστικά την Σμύρνη για τους Τούρκους. Παρουσιάζεται επίσης η ναυμαχία του 1770 στον Κόλπο του Τσεσμέ όπου ο ρωσικός στόλος της Μεγ. Αικατερίνης έκαψε τον τουρκικό.
Με την επιστροφή στην Σμύρνη εκμεταλλεύτηκα τον υπόλοιπο χρόνο για μια μεγάλη βόλτα. Εντυπωσιακό ήταν το μεγάλο σκεπαστό παζάρι όπου υπάρχουν όλα τα χρώματα, τα αρώματα και τα στολίδια της Ανατολής που τόσο λάτρευε ο Αλμπέρ Καμύ. Το Ασανσέρ, παλαιός ανελκυστήρας εντός εντυπωσιακού κτιρίου με ωραία θέα προς την θάλασσα και το Ρολόϊ Ζιραάτ στην ομώνυμη πλατεία προσελκύουν κάθε επισκέπτη. Στην πλατεία Ζιραάτ υπάρχει το άγαλμα του Χασάν Ταχσίν, ενός υπαλλήλου της Νομαρχίας Σμύρνης το 1919, ο οποίος βγήκε με την τουρκική σημαία και πυροβόλησε εναντίον των Ελλήνων στρατιωτών που μόλις είχαν αποβιβαστεί. Οι στρατιώτες τον εκτέλεσαν με χτυπήματα των υποκοπάνων των τυφεκίων τους, πράξη βάρβαρη για την οποία λυπούμαι και ντρέπομαι. Η ηρωϊκή πράξη και θυσία του γενναίου αυτού ανδρός θεωρείται από τους Τούρκους ως η πρώτη πράξη αντίστασης στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας τους 1919-1922 (σ.σ. Η Τουρκία ήταν σε τρομερά δύσκολη θέση το 1919 ως ηττημένη του Α’ Παγκ. Πολέμου. Με τους Γάλλους στην Κιλικία, τους Ιταλούς στην Αττάλεια, τους αντικομμουνιστές Λευκούς Ρώσους στα βορειοανατολικά και-κυρίως- τους Έλληνες στην Σμύρνη έτοιμους να κινηθούν επιθετικά και να απειλούν την ίδια την ύπαρξη του κράτους, ο Αγώνας ήταν δύσκολος. Τελικά οι Γάλλοι και Ιταλοί έφυγαν με συμφωνίες, οι Λευκοί Ρώσοι εξαποστρεύτηκαν με την βοήθεια του Λένιν και τους Έλληνες τους εξαπόστειλαν με δικές τους δυνάμεις. Η Ελλάς-κατά την γνώμη μου-διέπραξε Ύβριν το 1919 και την πλήρωσε με Νέμεσιν το 1922. Παρόλα αυτά, ο γράφων δεν θεωρεί την ήττα του 1922 ως Καταστροφή. Την θεωρεί ως θρίαμβο του ελληνικού και του τουρκικού εθνικισμού, ο οποίος δεν επέτρεπε πλέον στα δύο αυτά έθνη, τα οποία έζησαν μαζί για αιώνες, έφαγαν φρούτα από τα ίδια δένδρα, εμπορεύτηκαν μαζί, μετά από όσα δυσάρεστα προηγήθηκαν να ζουν μαζί. Η Ανταλλαγή Πληθυσμών προσέφερε εθνική ομοιογένεια στα δύο κράτη (ιδού ο θρίαμβος του εθνικισμού) και έλυσε οριστικά τις διαφορές τους. ”Η Ελλάδα στους Έλληνες και η Τουρκία στους Τούρκους” ήταν το σύνθημα του Κεμάλ Ατατούρκ και λίγο αργότερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος το απεδέχθη. Αυτά για την Ιστορία και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, η οποία καλώς ή κακώς πνίγηκε στα νερά της Σμύρνης την 9-9-1922 και αυτή η σελίδα γύρισε).
Η Τετάρτη 8 Σεπ. ήταν μια ακόμη κοπιαστική ημέρα, αφιερωμένη στην αρχαιολογία. Αναχώρηση ενωρίς από Σμύρνη με κατάληξη στην πόλη Ντιντύμ, όπου υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος των Διδύμων (οι Σελτζούκοι στα ένδοξα αρχαία μέρη άφησαν τις ίδιες ονομασίες, δείγμα σεβασμού). Οι Αρχαίοι Έλληνες δίδυμους θεωρούσαν τον θεό Απόλλωνα και την αδελφή του Άρτεμη, η οποία γεννήθηκε μια ημέρα πριν τον Απόλλωνα. Ο μύθος λέγει οτι η Άρτεμις βοήθησε την άλλη ημέρα την μητέρα της Λητώ να γεννήσει τον αδελφό της . Οι πόνοι της γέννας όμως ήταν τόσο ισχυροί και συνετάραξαν τόσο την Άρτεμη, ώστε η τελευταία πήρε όρκο παρθενίας. Ελληνική αποικία του 6ου αιώνα π.Χ. τα Δίδυμα είχαν μαντείο του Απόλλωνος, θεού της Τέχνης, της Μαντικής και του Ήλιου με ομώνυμο ναό, ο οποίος κατεστράφη από τους Πέρσες κατακτητές. Κατά την Ελληνιστική Περίοδο 335-133 π.Χ. αντικαταστάθηκε από περίλαμπρο τεραστίων διαστάσεων ναό και αργότερα οι Ρωμαίοι προσέθεσαν και άλλα μνημεία. Υπήρχαν Στάδιο και Θέατρο και εγίνοντο ετήσιες αθλητικές και μουσικές εορτές με διαγωνισμούς. Το λάλον ύδωρ, η πηγή επί της οποίας οι ιερείς έδιναν χρησμούς ήταν εκτός του ναού, όπως στους Δελφούς. Το μαντείο και ο ναός καταλάμβαναν την πρώτη θέση στα μαντεία της Μικράς Ασίας. Εντυπωσιακές είναι και οι διακοσμήσεις γρυπών και λεόντων και τα αναθήματα-αφιερώματα των πιστών του Απόλλωνα. Επόμενος σταθμός ήταν τα ερείπια της αρχαίας Μιλήτου, σπουδαιότατης πόλης κάποτε, κτισμένης από Ίωνες τον 12ο αιώνα π.Χ., η οποία ίδρυσε 90 αποικίες, τις περισσότερες στην Μαύρη Θάλασσα. Εθεωρείτο η πρώτη πόλη της Ασίας στα Γράμματα, στις Τέχνες και στην Φιλοσοφία, όπως βεβαιώνουν οι ιστορικοί Ηρόδοτος και Φρύνιχος. Ο φιλόσοφος Θαλής ο Μιλήσιος ήταν ο ιδρυτής της φυσιοκρατικής φιλοσοφίας, η οποία προσπαθούσε δια των στοιχείων της φύσεως να εξηγήσει την δημιουργία και την λειτουργία του κόσμου. Οι φυσικοί φιλόσοφοι διδάχθηκαν μαθηματικά και γεωμετρία από τους Αιγύπτιους και αστρονομία από τους Βαβυλώνιους πριν αυτοί κατακτηθούν τον 6ο π.Χ. αιώνα από τους Πέρσες. Ο Θαλής, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαϊκής εποχής θεωρούσε το ύδωρ αρχή των πάντων και οτι η Γη είναι επίπεδη και επιπλέει επί του Ωκεανού. Ο διάδοχός του στην Σχολή Αναξίμανδρος πίστευε οτι η Γη είναι ένας κύλινδρος και περιστρέφεται γύρω από μια κολώνα εντός αυτού (πάντως κατάλαβε οτι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της). Επίσης δίδασκε οτι αρχή του κόσμου είναι το ”άπειρον” όπου υπάρχουν όλα τα στοιχεία (τι πιο ορθό;).
Η Μίλητος ήταν περί το 1800 π.Χ. μινωϊκή και μετά 3 αιώνες μυκηναϊκή. Το 1100 π.Χ. έρχονται Ίωνες από την Αττική και τον 6ο αιώνα χτίζονται οι περίλαμπροι ναοί της Αθηνάς, της Αφροδίτης και της Αρτέμιδος. Το 494 π.Χ., τέσσερα χρόνια πριν την Μάχη του Μαραθώνα, η Ιωνική Επανάσταση, η πρώτη αληθινή Ελληνική Επανάσταση, ξεσηκώνει όλη την Ιωνία εναντίον των Ασιατών Περσών, πλην όμως καταπνίγεται με την ήττα στην ναυμαχία της Λάδης και οι εκδικητικοί Πέρσες καταστρέφουν την Μίλητο, κέντρο της Ελληνικής Επανάστασης. Οι Έλληνες βασιλείς της Μικρασίας την ξαναχτίζουν τον 4ο αιώνα π.Χ., πλην όμως αργότερα οι Ρωμαίοι προτιμούν την Έφεσο αντί της Μιλήτου ως πρωτεύουσα της Ασίας. Στο μουσείο υπάρχουν σπουδαία ευρήματα με εντυπωσιακότερο το άγαλμα του θεού-ποταμού Μαιάνδρου (σε ύπτια θέση). Σημειωτέον εδώ οτι οι Αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τους ποταμούς ως θεούς και δεν τους άγγιζαν. Ανέθεταν την γεφυροποιία σε δούλους και αργότερα σε Εβραίους.
Τελευταίο προσκύνημα της δύσκολης αυτής ημέρας ήταν η Πριήνη. Πόλη 5000 κατοίκων στην αρχαιότητα, κτισμένη τον 7ο αιώνα π.Χ. η Πριήνη ήταν πόλη-σύμβολο καθότι εκεί ήταν η έδρα της Ιωνικής Ένωσης, του γνωστού Πανιώνιου. Ένας εκ των 7 σοφών ήταν ο Βίας ο Πριηνεύς. Κατά την Ελληνιστική Περίοδο φθάνει στην ύψιστη ακμή της. Ο Μ. Αλέξανδρος πλήρωσε για την ανέγερση του ναού της Αθηνάς, οι πέντε εναπομείνασες κολώνες του οποίου προκαλούν δέος. Εκεί υπήρχε και ο ναός του Ποσειδώνα, προστάτη των Ιώνων.
Το πολεοδομικό σχέδιο το σχεδίασε ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, οι προτάσεις του οποίου ισχύουν ακόμη στην σύγχρονη πολεοδομία. Όλα τα σύμβολα του Ελληνισμού είναι εδώ μαζί με ένα άλλο, το Ηρώον, τόπος ταφής των επιφανών εντός της πόλεως και όχι στην νεκρόπολη, μακρυά από την πόλη. Ο περίφημος αρχιτέκτων Πυθαίος, ο οποίος έκτισε το περίφημο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, έκτισε εδώ τον ναό της Αθηνάς.
Οι ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, διοικούμενες με καθεστώτα άμεσης δημοκρατίας και έχοντας πάντα απέναντι τον εξ Ανατολών κίνδυνο απέφυγαν τους εμφυλίους πολέμους μεταξύ τους και πάντα συνεργάζοντο. Αντιθέτως, οι σκληροί Δωριείς της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας, διοικούμενοι από τυράννους, έχοντας να αντιμετωπίσουν μόνο την Καρχηδόνα, διέπρεψαν σε εμφυλίους πολέμους και τελικά, εξαντλημένοι, υπέκυψαν στην δύναμη της Ρώμης, το βαρύ χέρι της οποίας κατάφερε να τους ηρεμήσει. Αυτά.
Οι ιωνικές πόλεις κατά την χριστιανική περίοδο (395 μ.Χ. και εντεύθεν) σταδιακά εγκαταλείπονται ως ειδωλολατρικά κέντρα. Όχι, κανείς δεν κατέστρεψε τους ναούς, όπως βλακωδώς πολλοί σημερινοί Έλληνες νομίζουν. Απλώς, όταν σεισμοί ισοπέδωναν τα μνημεία, ουδείς πλέον τα αναστήλωνε και έμειναν τα απομεινάρια. Μένουν όμως αυτά έστω εκεί, ακτινοβολούν ακόμη έναν πολιτισμό που δεν μπορεί να επαναληφθεί γιατί απλώς είναι αξεπέραστος, προσκύνημα για τους πολιτισμένους ανθρώπους όλου του κόσμου. Ο γράφων εντυπωσιάστηκε διότι η συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών ήταν Τούρκοι πολίτες, οι οποίοι, αν και διαφορετικής θρησκείας και κουλτούρας τιμούν αυτόν τον πολιτισμό και τους ανθρώπους που τον έκαναν, τους οποίους θεωρούν-έστω εν μέρει- και δικούς τους προγόνους και επισκέπτονται τα μνημεία επιθυμώντας να μάθουν την Ιστορία του τόπου τους. Αυτά τα ερείπια και το πνεύμα που αναδίδουν αποτέλεσαν και αποτελούν ακόμα πρότυπο του δυτικού πολιτισμού και θεμέλιο της σκέψης του.
Η σημερινή Τουρκία προστατεύει και συντηρεί τα μνημεία αυτά και ο τρόπος που παρουσιάζουν τον πολιτισμό αυτόν στα μουσεία τους είναι πραγματικά απίστευτος. Τα μνημεία παρουσιάζονται κατά χρονική περίοδο, της βυζαντινής μη εξαιρουμένης και με εκπληκτική ακρίβεια, πράγμα που αποδεικνύει βαθιά γνώση και σεβασμό προς το αντικείμενο και ο γράφων τους εκφράζει την βαθύτατη ευγνωμοσύνη του γι’αυτό.
Ο γράφων επέστρεψε στην Σμύρνη την 9 Σεπ. ημέρα Ανεξαρτησίας και εθνικής εορτής των Τούρκων, την ημέρα που ο ελληνικός στρατός και οι Ρωμιοί της Σμύρνης πλήρωσαν βαρύτατο και αιματηρό τίμημα για την ηλιθιότητα των τότε ηγετών του. Όχι, δεν είδα καμία παρέλαση, ούτε η αγορά ήταν κλειστή. Οι επίσημοι Τούρκοι καταθέτουν στεφάνια το πρωί στο άγαλμα του Ατατούρκ και το σούρουπο συγκεντρώνονται κατά χιλιάδες στην προκυμαία Κε, τραγουδούν, ακούν συναυλίες και εμβατήρια και χορεύουν παραδοσιακούς χορούς. Εντυπωσιακές επίσης είναι και οι αεροπορικές επιδείξεις με ελικόπτερα της Χωροφυλακής (Jandarma). Μιλώντας για τον Μουσταφά (αραβιστί, ο αγνός, ο εκλεκτός) Κεμάλ (τουρκιστί, ώριμος, ευφυής) Ατατούρκ (τουρκιστί, ο Πατέρας των Τούρκων) η ιστορική δικαιοσύνη και η ιδιότητά μου ως ταξιδευτή , οι οποίες μου επιβάλουν να μαρτυρώ πάντα ό’τι βλέπω και ό’τι ακούω, καταθέτω τα εξής, από ό’τι είδα στο μουσείο του. Ο Κεμάλ δεν ήταν ούτε σφαγέας, ούτε μισούσε κανέναν, όπως διαδίδει η προπαγάνδα κάποιων κύκλων. Το 1915, όταν έγινε η εξόντωση των Αρμενίων αυτός υπηρετούσε στην Σόφια ως ακόλουθος. Απλώς υπερασπίστηκε την πατρίδα του, όπως θα έκανε κάθε πατριώτης. Ο Κεμάλ δεν κράτησε ποτέ στα χέρια του αίμα αθώο. Ηταν πάντα στρατιώτης και κρατούσε τον κώδικα. Στο μουσείο διάβασα την εξής επιγραφή με μια Τουρκάλα δίπλα μου να κλαίει. ”Έγραψε ο Κεμάλ γράμμα στις μητέρες των Αυστραλών στρατιωτών που έπεσαν κατά χιλιάδες στην Καλλίπολη το 1915. ”Μην λυπάστε. Σκουπίστε τα δάκρυά σας. Τα παιδιά σας αναπαύονται στο χώμα μιας φιλικής χώρας. Οσο ο Τζών είναι θαμένος δίπλα στον Μεχμέτ, είναι όλοι τους παιδιά μας”. Σπάνια ηγέτης στην Ιστορία αναφέρθηκε με τέτοιο μεγαλείο ψυχής σε μητέρες αντιπάλων. Αυτά αναγνώρισε και ο φίλος του Ελευθέριος Βενιζέλος, αναγνωρίζοντας οτι η Ανταλλαγή δεν ήταν μια λύση, ήταν η μόνη λύση και έδωσαν τα χέρια. Αυτά.
Προηγήθηκε επίσκεψη σε ιστορικά και αρχαιολογικά μουσεία που παρουσιάζουν όλη την Ιστορία της Σμύρνης, η μόνη αρχαία πόλη που δεν εγκαταλείφθηκε, διότι απλώς ουδείς ήθελε να χάσει τέτοιο λιμάνι. Στα ερείπια της αρχαίας Αγοράς φαίνονται ακόμη τα αιώνια σύμβολα του αρχαίου Ελληνισμού, Στάδιο, Γυμνάσιο, Βουλευτήριο, Θέατρο και κολώνες ναών με κάποια μωσαικά.
Επέστρεψα στην μαμά Ελλάδα την 10 Σεπ. πλήρης εικόνων ,γνώσεων και εμπειριών, αποχαιρετώντας την αγαπητή Τουρκία και τον εξαιρετικό λαό της με την τόσο βαθιά κουλτούρα της Ανατολής και την εξαιρετική φιλοξενία που όμοιά της πουθενά δεν βρίσκει ένας ταξιδευτής του κόσμου που λόγω της ιδιότητός του ξέρει να κρίνει. Είναι κρίμα που ιστορικές παρεξηγήσεις και σκοπιμότητες έχουν απομακρύνει τους λαούς μας. Ο γράφων, σταθερά ταγμένος στην υπόθεση της ελληνο-τουρκικής φιλίας όπως μας κληροδότησαν (κυριολεκτικά μας διέταξαν οι μεγάλοι μας Βενιζέλος -Ατατούρκ) πιστεύει στην αναβίωσή της. Προς τούτο, καταθέτω εδώ την εξής πρόταση. Να θεσμοθετηθούν από τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού Ελλάδος και Τουρκίας επιδοτούμενες επισκέψεις μαθητών σε τόπους πολιτισμού των δύο χωρών σε ετήσια βάση (ας μην ξεχνούμε οτι στην Ελλάδα πέρασε ένας πολιτισμός, ο οθωμανικός, ο οποίος διακρίθηκε στην αρχιτεκτονική και όσα άφησε δεν είναι και λίγα). Μόνο η γνωριμία των νέων γενεών θα λύσει τις παρεξηγήσεις. Κλείνοντας, ομνύω για μια ακόμη φορά λατρεία για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και εύχομαι σε όλους να τον γνωρίσουν.
Ιωάννης Ξηρός
