Αιώνια Μνημεία Ελληνισμού του Ταξιάρχου ε.α. Ι.Ξηρού

Η Λυκία, η Παμφυλία και η Πισιδία,αρχαίες ονομασίες της περιοχής, ευρίσκονται στην νοτιοδυτική Μικρά Ασία, σήμερα Τουρκία. Υπήρξαν για αιώνες σταυροδρόμι λαών και πολιτισμών, γειτνιάζουσες ως χώρα ηπειρωτική με την Κύπρο και την Ρόδο. Η Ιστορία της περιοχής ανάγεται στην Νεολιθική Εποχή και κατά τους Ιστορικούς Χρόνους κατακτήθηκε διαδοχικά από Χετταίους, Ασσυρίους, Πέρσες, Ελληνες, Ρωμαίους και από το 1207 διετέλεσε επαρχία του Σελτζουκικού Κράτους του Ρουμ μέχρι την ενσωμάτωσή της στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τον 15ο αιώνα. 

Το ταξίδι άρχισε την 31 Αυγ. με προσγείωση στην Αττάλεια, πόλις ελληνιστική και ρωμα’ι’κή και σημερινή πρωτεύουσα της Παμφυλίας, πόλις μεγάλη, ωραία και ευημερούσα με πολύν νεανικό πληθυσμό, διαθέτουσα μεγάλον λιμένα και εξόχως τουριστική. Η Αττάλεια ιδρύθηκε το έτος 156 π.Χ. από τον βασιλέα Ατταλο, επίγονο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο πρόγονός του Ατταλος Α’ υπήρξε στρατηγός του Μ.Αλεξάνδρου και κατά την διαίρεση της αλεξανδρινής αυτοκρατορίας έλαβε την Μικρά Ασία ως μερίδιό του και με πρωτεύουσα την Πέργαμο ίδρυσε την δυναστεία των Ατταλιδών μέχρι την παράδοση του κράτους στην Ρώμη το 133 π.Χ. (σ.σ. Με εξαίρεση την Μακεδονία και την πτολεμα’ι’κή Αίγυπτο που αντιστάθηκαν ( η τελευταία με τον ιδιαίτερο τρόπο της Κλεοπάτρας) οι τελευταίοι Ελληνες βασιλείς της Μικρασίας και της Συρίας παρέδωσαν με διαθήκες τα βασίλειά τους στην Ρώμη λόγω εξάντλησής των από τους μεταξύ των πολέμους και συναφούς αδυναμίας να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη δύναμη της Περσίας των Σασανιδών).

Η Ιστορία της Αττάλειας και όλης της Λυκίας παρουσιάζεται στο τεράστιο Αρχαιολογικό Μουσείο της, όπου φαίνεται ξεκάθαρα οτι η λαμπρότερη περίοδός της ήταν η ελληνιστική, όπως αποδεικνύουν οι πάμπολλοι θησαυροί ελληνικής τέχνης. Οι ίδιοι οι Ρωμαίοι, χρηματοδότες των Ελλήνων καλλιτεχνών και στην καλύτερη περίπτωση πιστοί αντιγραφείς τους, μόνον παραπάνω άχαρο όγκο προσέθεσαν στα κομψά και καλλιεπή ελληνικά αγάλματα. Οσο για τις επιγραφές είναι όχι μόνο στην ελληνιστική, αλλά και στην ρωμα’ι’κή περίοδο εξολοκλήρου ελληνικές, πράγμα που αποδεικνύει πόσο βαθιές ήταν οι ρίζες του ελληνικού πολιτισμού που ο Μεγαλέξανδρος και οι Διάδοχοι έριξαν στην Μέση Ανατολή και εξηγεί γιατί η Ανατολική Ρωμα’ι’κή Αυτοκρατορία σταδιακά εξελληνίστηκε , ούτως ώστε το έτος 609 μ.Χ. ο Αυτοκράτωρ Φλάβιος Σαββάτιος Ηράκλειος να θεσπίσει την ελληνική ως επίσημη γλώσσα του Κράτους, το οποίο μετά το έτος αυτό οι ιστορικοί ονομάζουν Βυζάντιο.

Οι Σελτζούκοι και οι Οθωμανοί μετέπειτα κυρίαρχοι άφησαν και αυτοί θαυμαστά μνημεία πολιτισμού, τεμένη, θέρμες, πύργους κ.ά., πλην όμως κάθε σύγκριση με την ελληνορρωμα’ι’κή εποχή είναι καταλυτική εις βάρος τους. 

Την επόμενη ημέρα 1|Σεπ. ξεκινήσαμε με οργανωμένη εκδρομή σε βανάκι γεμάτο με αραβικής καταγωγής τουρίστες (σ.σ. Οι περισσότεροι επισκέπτες της Τουρκίας είναι Άραβες και Ρώσοι) για τον αρχαιολογικό χώρο της Ιεραπόλεως, περίπου 230 χλμ. βόρεια και στην περιοχή της αρχαίας Πισιδίας. Κατά την διαδρομή απολαύσαμε  μια υπέροχη θέα της τουρκικής μεσογειακής υπαίθρου με χωριά περιποιημένα και καθαρά και τους αγρούς καλλιεργημένους και πέρασμα από την μεγάλη πόλη Ντενισλί, τόπο παραγωγής γαλακτοκομικών, υφασμάτων και χαλιών. Η Πισιδία ήταν σημαντική επαρχία για τους Ατταλίδες, οι οποίοι εκτός από την Ιεράπολη ίδρυσαν και την Λαοδίκεια.

 Η Ιεράπολις ιδρύθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. από τον βασιλέα Ευμένη της δυναστείας των Ατταλιδών της Περγάμου. Η φυσική ομορφιά και οι θερμές πηγές του τόπου έπεισαν τον βασιλιά να ιδρύσει Ασκληπιείο (αρχαία ονομασία των νοσοκομείων της εποχής), Γυμνάσιο (χώρος αθλητισμού), θέατρο, Νυμφαίο (χώρος λουτρών), Αγορά και Νεκρόπολη, στοιχεία απαραίτητα για κάθε αρχαιοελληνική πόλη με περίτεχνους σαρκοφάγους, τους οποίους είδαμε στο παρακείμενο Μουσείο. Οι Ρωμαίοι τον 2ο αιώναπ.Χ. ως συνήθως με τα άφθονα χρήματά τους μεγένθυναν το θέατρο για να χωρά 15.000 θεατλες και προσέθεσαν Πύλες και Αψίδες ( οι τελευταίες ήταν ομολογουμένως καθαρά ρωμα’ι’κή επινόηση), βασιζόμενοι πάντα στην ελληνική αρχιτεκτονική. 

Η Ιεράπολις όμως είναι συνδεδεμένη ως χώρος με τις πηγές και τους γεωλογικούς σχηματισμούς του Παμούκαλε και το σύμπλεγμα αυτό προστατεύεται από την Ουνέσκο ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Χλιαρό νερό από τις παρακείμενες πηγές κατακλύζουν μικρές φυσικές πισίνες και αυλάκια από πέτρωμα αναμείξεως μαρμάρου και ασβεστολίθου σε δυο μεγάλες πλαγιές δημιουργώντας ένα απίστευτο θέαμα συνδυασμού λευκού πετρώματος και γαλάζιου νερού. Χιλιάδες επισκέπτες έρχονται εδώ από όλον τον κόσμο να κολυμπήσουν στα νερά αυτά, κάνοντας το Παμούκαλε έναν πασίγνωστο τουριστικό προορισμό της Τουρκίας.

Η 2 Σεπ. ήταν αφιερωμένη στους αρχαιολογικούς χώρους της Σίδης, της Πέργης και της Ασπένδου, περίπου 70 χλμ. ανατολικά της Αττάλειας. Η Πέργη, πόλις 3.000 ετών,έλκουσα καταγωγή από την Χιττιτική Αυτοκρατορίαεπί ελληνιστικής εποχής (330-133π.Χ.) κατέστη σπουδαία πόλις του βασιλείου της Περγάμου με Βουλευτήριο, Γυμνάσιο, Θέατρο 14.000 θεατών, στάδιο 2.000 θέσεων και περίτεχνους ναούς, χαρακτηριστικά τυπικά ελληνικά. Γενικώς καθόλη την ελληνιστική και ρωμα’ι’κή περίοδο οι κατ’Ασίαν εγκατασταθέντες Ελληνες διατήρησαν την οικονομική και πολιτιστική πρωτοκαθεδρία και τα Βουλευτήρια αποδεικνύουν οτι αν και υπό βασιλείς και αυτοκράτορες, οι ελληνιστικές πόλεις οι ίδιες αποφάσιζαν για τα τοπικά θέματά τους, διατηρώντας τοπική αυτονομία.

 Παρόμοια πόλις ήταν και η Σίδη,κείμενη παραπλεύρως του Ευρυμέδοντος ποταμού και ιδρυθείσα το 750 π.Χ. από Ελληνες αποίκους της ευβο’ι’κής Κύμης και φυσικά, ως ελληνική, η πόλις ήταν παραλιακή. Χαρακτηριστικό της είναι ό’τι απέμεινε από τους ναούς της Αθηνάς και του Απόλλωνα, κτισμένους κατά την ρωμα’ι’κή εποχή. Ο επισκέπτης θα δει παντού τα ίδια. Ελληνική κομψότητα και ρωμα’ι’κό όγκο. Η Ρώμη έδινε τα λεφτά και παρήγγελε όγκο για να δείξει την δύναμή της και οι Ελληνες έβαζαν το μυαλό και την τέχνη. Το οτι Ελληνες υπήρξαν οι αρχιτέκτονες των Αυτοκρατόρων αποδεικνύεται από τις πανταχού παρούσες ελληνικές επιγραφές, οι οποίες, αν και δόξαζαν τους διάφορους Αδριανούς,Τρα’ι’ανούς και Μάρκους Αυρήλιους της Ρώμης, παρέμεναν πάντα ελληνικές, από Ελληνες χαραγμένες. Χαρακτηριστικά επίσης ήταν και τα λουτρά έξωθεν όλων των μεγάλων πόλεων της Ανατολίας στα οποία ελούζοντο υποχρεωτικώς όλοι όσοι εισέρχοντο στην πόλη, ως μέτρο αποφυγής μετάδοσης μεταδοτικών ασθενειών.

Η Ασπενδος,πανάρχαια πόλις της Παμφυλίας (χώρας όλων των φυλών)  με πληθυσμούς μεικτούς,εντοπίων και Ελλήνων της Αρκαδίας, εγκατεστημένων εκεί μετά τον Τρω’ι’κό Πόλεμο(1.100π.Χ.),η επιτυχής έκβαση του οποίου επέτρεψε στους Ελληνες να εγκατασταθούν για πρώτη φορά στην δυτική Μικρά Ασία διαθέτει ερείπια βυζαντινής βασιλικής στην ακρόπολή της μαζί με όλα τα χαρακτηριστικά μιας κλασικής ελληνορρωμα’ι’κής πόλης, πλην είναι παγκοσμίως γνωστή για το τεράστιο 15.000 θέσεων ρωμα’ι’κό θέατρο αυτής, έργο του Ελληνα ή εξελληνισμένου εντόπιου αρχιτέκτονα Ζήνωνος, κατασκευασθέν το έτος 158 μ.Χ. επί Αυτοκράτορος Μάρκου Αυρηλίου και αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο. Μαζί με το Κολοσσαίο της Ρώμης και το θέατρο της Επιδαύρου ήταν τα μεγαλύτερα θέατρα του αρχαίου κόσμου και βεβαίως χρησιμοποιείται και σήμερα για μεγαλειώδεις παραστάσεις. Οι Σελτζούκοι Σουλτάνοι το χρησιμοποιούσαν για θερινή κατοικία και οι Οθωμανοί το μετέτρεψαν σε καραβάν-σερά’ι'(το Ισλάμ δεν επιτρέπει το θέατρο) μέχρι που η σύγχρονη εποχή αποκατέστησε ως χώρο τέχνης αυτό το καταπληκτικό πράγμα. Η ημέρα έκλεισε με επίσκεψη σε ένα επίσης τεράστιο ρωμα’ι’κό υδραγωγείο και επίσκεψη στους υπέροχους καταρράκτες Κουρσουνλού του ποταμού Ευρυμέδοντος.

Δευτέρα, 3 Σεπ. και 100χλμ. δυτικά της Αττάλειας περάσαμε στην Λυκία. Εκεί υπάρχει η μικρή πόλη Ντεμρέ, η οποία στα αρχαία και βυζαντινά χρόνια ωνομάζετο Μύρα. Ο αρχαιολογικός χώρος της Μύρας φιλοξενεί λαξευτούς στον βράχο τάφους, τους περίφημους Λυκιακούς Τάφους, παράδοση και τεχνική μάλλον περσική της περσικής περιόδου της Μικράς Ασίας( 520-323 π.Χ.) ( σε προηγούμενο ταξίδι μας είδαμε στο Ιράν παρόμοιους, πλην μεγαλύτερους τάφους Περσών βασιλέων, όπως του Αρταξέρξη). Οι λαξευτοί, σκαμμένοι εντός βράχου τάφοι φιλοξενούσαν επιφανείς άνδρες και η είσοδός των ήταν από μάρμαρο. Στην Μύρα υπάρχει θέαμα καταπληκτικό πολλών τέτοιων τάφων σε βράχο άνω των 100 μέτρων, παραπλεύρως μεγάλου θεάτρου της εποχής του Μάρκου Αυρηλίου του 3ου αιώνα μ.Χ. με ελληνικές-εννοείται-επιγραφές.

Αυτό που που κάνει όμως την Μύρα διάσημη σε όλον τον χριστιανικό κόσμο είναι η εκκλησία (μουσείο τώρα) του Αγίου Νικολάου, επισκόπου Μύρας κατά τις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ., γνωστού για τα θαύματά του, προστάτη των ταξιδευτών, των ναυτικών, πολλών πόλεων και χωρών, όπως η Ν.Υόρκη και η Σικελία και Αγίου των παιδιών. Οι Δυτικοί θέλουν αυτόν τον Αγιο να φέρει τα δώρα στα παιδιά την Πρωτοχρονιά (Santa Claus). Η εκκλησία του είναι κτισμένη τον 8ο αιώνα από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Μονομάχο,πολλάκις ανακαινισμένη από Βυζαντινούς Αυτοκράτορες και Ρώσους Τσάρους και ως μουσείο είναι εντυπωσιακή. Ο τάφος του ευρίσκεται εκεί, πλην τα οστά του Αγίου απήχθησαν από τον Ιταλικό Στρατό, ο οποίος κατείχε την περιοχή από το 1911 έως το 1923 και τώρα ευρίσκονται στον Καθεδρικό Ναό του Μπάρι, όπως ο γράφων ιδίοις όμμασιν διεπίστωσε σε κάποιο ταξίδι στην Ν.Ιταλία. Η ημέρα τελείωσε με άφιξη στην ωραία και γραφική  παραλιακή κωμόπολη Κας απέναντι από την νήσο Μεγίστη (Καστελλόριζο), πόλις τουριστική που φιλοξενεί επίσης αρχαίο θέατρο 4000 θέσεων και τρεις εντυπωσιακούς λυκιακούς τάφους.

Τον τελευτίο λυκιακό τάφο τηα εκδρομής τον αντίκρυσα όμως κάτω από το μικρό κάστρο του Καστελλόριζου, στο οποίο αποβιβάστηκα την 4 Σεπ. Μεγίστη, Καστελλόριζο, το ωραιότατο ακριτικό νησί μας με τους περίπου 400 μόνιμους χαρωπούς και φιλικούς κατοίκους με σπίτια δωδεκανησιακού τύπου, διώροφα και διαφόρων χρωμάτων, βυσσινί,γαλάζιο, κίτρινο κ.τ.λ. με ωραίο λιμάνι και την διάσημη Γαλάζια Σπηλιά του, 15 λεπτά με σκάφος από το λιμάνι, ένα θαλάσσιο σπήλαιο μήκους 150 μ. και ύψους 70 μ. και με τον ήλιο στην μικρή του είσοδο να να δίνει στα νερά του σπηλαίου ένα φωτεινό γαλάζιο χρώμα και γαλάζιες στους τοίχους αποχρώσεις, εξ’ου και το όνομά του.

την πορεία 4 ωρών που ακολούθησε την επίσκεψη στην σπηλιά,το κάστρο και την πόλη και στο υψηλότερο σημείο του νησιού ο γράφων είδε να δεσπόζει ό’τι απέμεινε από τα Κυκλώπεια Τείχη της Βίγλας, τοίχος 5 μέτρων κυκλικός κτισμένος με πέτρες ζυγίζουσες τόνους, κάποτε ροδιακό παρατηρητήριο και οχυρό του 4ου π.Χ. αιώνα, όταν οι ισχυροί τότε Ρόδιοι ήθελαν να ελέγχουν το πέρασμα Μεγίστης-Λυκίας, πέρασμα πειρατών.

Η Ρόδος είναι το μεγαλύτερο νησί της Δωδεκανήσου και κάθε χρόνο βουλιάζει από τον πολύν τουρισμό, όπως οι περισσότεροι από εμάς που την επισκεπτόμαστε, γνωρίζουμε. Η Ροδιακή Συμπολιτεία αποτέλεσε κατά τους 4ο και 3ο π.Χ. αιώνα ισχυρό ναυτικό κράτος και με σύμβολο της ισχύος τον Κολοσσό της. Οι Δωριείς που τον 8ο αιώνα π.Χ. αποίκισαν την Ρόδο έκτισαν τις πόλεις Ρόδο, Ψίνθο και Κάμειρο με χαρακτηριστικά ερείπια να υπάρχουν στην τελευταία. Η Κάμειρος εξελίχθη σε χαρακτηριστική ελληνιστική πόλη τον 3ο π.Χ. αιώνα με καλογραμμένη ακόμη αρχιτεκτονική και ρυμοτομία. Εκτός της Καμείρου, η Ρόδος διαθέτει τα ερείπια του ναού της Αθηνάς Πολιάδος στην Ιαλυσσό και παραπλεύρως αυτών υπάρχει η επιβλητική Μονή της Φιλερήμου, ιδρυθείσα επί Ιπποτικής Εποχής (1307-1522) ως καθολική μονή και τώρα ορθόδοξη εκκλησία με παραστάσεις των Παθών του Κυρίου και με λατινικές επιγραφές και έξοχα ψηφιδωτά μορφών των Αποστόλων.

Το κλασικότερο μνημείο Ελληνισμού στην Ρόδο φιλοξενε,ιται στην Λίνδο, 70 χλμ. νοτίως της Ρόδου, αρχαία πόλις ιδρυθείσα επί μυκηνα’ι’κού οικισμού​ ​τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον τύραννο Κλεόβουλο τον Ρόδιο με ύψιστη ακμή κατά τα ελληνιστικά και ρωμα’ι’κά χρόνια. ​Ιταλοί κατά την Ιταλοκρατία (1911-1944), Δανοί αρχαιολόγοι μετέπειτα και το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού μετά το 1985​ ανέδειξαν ​και ​συντήρησαν τον αρχαιολογικό χώρο, τόπο έλξης χιλιάδων τουριστών κατ’ έτος.

Η Ρόδος μετά τα βυζαντινά χρόνια έπεσε στα χέρια των Ιπποτών του Νοσοκομείου (Hospitaliers), ιπποτικό παπικό Τάγμακατά τις Σταυροφορίες, οι οποίοι μετά το τέλος της Outremer και την ανακατάληψη της Μέσης Ανατολής από τους Αραβες ηύραν καταφύγιο σταΔωδεκάνησα το 1307 αρπάζοντάς τα από την Κωνσταντινούπολη. Θαυμαστό είναι και το Κάστρο των Ιπποτών και τα τείχη. Τα τελευταία όμως δεν τους προστάτεψαν από τον στόλο του Σουλε’ι’μάν Μεγαλοπρεπούς το 1522 και μετά από συμφωνία εγκατέλειψαν την Ρόδο για την Μάλτα. Οι ατυχείς όμως Δωδεκανήσιοι έπρεπε να περιμένουν 600 χρόνια για να ξαναβρούν την ελευθερία τους μέχρι το 1948, οπότε η Δωδεκάνησος αποδόθηκε στην Ελλάδα.